Dla miłośników zabytków

duży drewniany kościół w ciemnym kolorze
Małopolska była siedzibą wielu wybitnych rodów i przebiegały przez nią ważne szlaki handlowe na Węgry, Ruś i Śląsk, co spowodowało konieczność wzniesienia zamków, nadgranicznych warowni i strażnic szlaków handlowych.

Małopolska była siedzibą wielu wybitnych rodów i przebiegały przez nią ważne szlaki handlowe na Węgry, Ruś i Śląsk, co spowodowało konieczność wzniesienia zamków, nadgranicznych warowni i strażnic szlaków handlowych. Najsłynniejsze budowle znajdują się na północy Małopolski, jednak zarówno w Beskidzie Sądeckim, jak i Niskim, takowych nie brakuje. Można je podziwiać m. in. w Muszynie, Rytrze i Nowym Sączu.

Warto zwiedzić położony w rozległej kotlinie Nowy Sącz, a w nim najstarszy zabytek – gotycką kolegiatę św. Małgorzaty z przełomu XIV-XV w. Inne historyczne budowle to klasycystyczny ratusz, Dom Gotycki, fragmenty murów obronnych z XIV w. oraz kamienice na Przedmieściu Węgierskim. Za rynkiem, w tzw. Domu Gotyckim, mieści się Muzeum Okręgowe ze stałą ekspozycją sztuki cechowej od XIV w., sztuki ludowej od XVIII w. oraz kolekcją sztuki cerkiewnej. Przy dworcu PKP znajduje się Stara Kolonia Kolejowa – osiedle robotnicze z neogotyckim kościołem i Domem Robotniczym, wzniesione dla robotników pracujących w sądeckich warsztatach kolejowych. Jest to jedno z najstarszych osiedli robotniczych w kraju. 

Beskid Niski pod względem interesującej architektury nie ustępuje Sądeckiemu. W Gorlicach, położonych na północnej granicy pasma górskiego, znajduje się Dwór Karwacjanów – siedziba pierwszych właścicieli miasta. Powstał w XV w. jako budowla obronna, o czym świadczy usytuowanie na skarpie i elementy budowy. W okresie reformacji służył innowiercom jako dom modlitewny. Od połowy XIX w. pełnił rolę zbrojowni oraz składu starych przedmiotów. Zniszczono go w 1915 r. podczas ostrzału artyleryjskiego miasta. W latach 80-tych został odbudowany, a obecnie jest siedzibą Galerii Sztuki "Dwór Karwacjanów".

Innym budynkiem z ciekawą historią jest „Szklarczykówka”. To dom położony w centrum miasta, który w latach 30. XX w. za wygraną na loterii wybudował Józef Szklarczyk – naczelnik gorlickiej stacji kolejowej, później leśniczy, handlujący drewnem. Gmach nie ma szczęśliwej historii, niedługo po wybudowaniu został zalany przez powódź, a w czasie II wojny światowej w jego murach urzędowało gestapo. Piwnice zamieniono na cele więzienne, parter na kancelarię oraz miejsce przesłuchań i tortur, zaś na piętrze zamieszkiwali oprawcy. Podczas okupacji niemieckiej w „Szklarczykówce” więziono i mordowano. Po wkroczeniu Armii Czerwonej cele ponownie zapełniono, a sala tortur nie zmieniła funkcji. Po kilku latach kamienica wróciła w posiadanie przedwojennej właścicielki. Została ustanowiona Miejscem Pamięci Narodowej. Niestety historia Gorlic naznaczona jest walkami, krwią i poświęceniem. Na terenie miasta znajduje się aż 5 cmentarzy wojennych z czasów I wojny światowej oraz cmentarz żydowski.

Zupełnie odmienny wygląd i historię ma pałac w Siarach. Zabytkowy dwór w stylu wiedeńskiej secesji, otoczony parkiem, wybudował galicyjski przemysłowiec naftowy Władysław Długosz. Jako młody chłopak zakochał się w córce właściciela Siar. Nie był na tyle zamożny, aby ubiegać się o rękę pięknej Kamili, dlatego postanowił zdobyć majątek. Zainwestował posiadane pieniądze w poszukiwania ropy naftowej, ale zbankrutował. Z pomocą przyszedł mu pewien Kanadyjczyk, który zatrudnił Długosza jako kierownika kopalni i wysłał do Borysławia na poszukiwania złóż ropy. Zdeterminowany Długosz pracował w trudnych warunkach, ale jego wysiłki się opłaciły – odkrył pokłady cennego surowca, dzięki czemu stał się bogaty. Nie tylko wykupił długi przyszłego teścia, ale dotrzymał słowa danego ukochanej i ożenił się z nią. W 1976 roku pałac został wpisany do rejestru zabytków, a po dziś dzień pary młode wybierają to miejsce na plener ślubny.

Mniej romantyczną, choć charakterystyczną zabudową dla Beskidu Niskiego, są chyże (chaty) łemkowskie. Te jednobudynkowe zagrody składały się z części mieszkalnej, sieni oraz stajni. Część budynków, szczególnie tych opuszczonych, jest zaniedbana i zniszczona. Zabudowę łemkowską można podziwiać we wsi Bartne

Obiektami o ciekawej przeszłości są również odrestaurowany niedawno XV-wieczny dwór w Ropie oraz wille w Krynicy.

Niebagatelne znaczenie dla krajobrazu Beskidu Sądeckiego i Niskiego mają obiekty sakralne, z których większość jest drewniana i stanowi zabytki architektury. Porastające wzniesienia karpackie lasy dostarczały budulca na pańskie dwory, mieszczańskie domy, chłopskie chałupy, kościoły i cerkwie. Znakomita większość drewnianych budynków znalazła się na Szlaku Architektury Drewnianej, liczącym w województwie małopolskim ponad 1500 km długości i skupiającym 255 obiekty. Część z nich została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. 

Z budowli znajdujących się na terenie Beskidu Sądeckiego i Niskiego na Listę UNESCO wpisano kilka obiektów, w tym XV-wieczny jednonawowy kościół św. Filipa i Jakuba Apostołów w Sękowej, którego atrakcją są otwarte dla zwiedzających przyziemia wieży, późnogotyckie portale, chrzcielnica z 1522 r., ołtarz z XVII w. i ciekawa polichromia. W Powroźniku zwiedzić można cerkiew greckokatolicką św. Jakuba Młodszego, wzniesioną ok. 1600 r. najstarszą cerkiew w polskich Karpatach, którą wyróżniają trzy baniaste hełmy na namiotowych dachach i na wieży. W XVII w. zbudowano cerkiew greckokatolicką Opieki Bogurodzicy w Owczarach, w której wnętrzu zobaczyć można m.in. ikonostas z XVIII w. W Kwiatoniu z kolei znajduje się cerkiew greckokatolicka św. Paraskewy, która uważana jest za klasyczny przykład cerkwi łemkowskiej i za jedną z najpiękniejszych w Polsce. W jej wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVIII, XIX i XX w. Na uwagę zasługują wspaniałe polichromie o motywach figuralnych i ornamentalnych oraz ikonostas pędzla Michała Bogdańskiego z 1904 r. Niespełna 20 km dalej w Brunarach Wyżnych wybudowano w 1797 r. roku cerkiew greckokatolicką św. Michała Archanioła, która obecnie służy jako kościół rzymskokatolicki NMP Wniebowziętej. Zachowano w niej charakterystyczne, regionalne cechy łemkowskich świątyń. We wnętrzu można zobaczyć polichromie z końca XIX w. oraz fragmenty starszej polichromii barokowej z czasów budowy cerkwi, a także wiele elementów wyposażenia z XVIII i XIX w.

Oprócz obiektów z listy UNESCO na Szlak Architektury Drewnianej składają się m.in.: kościół w Ptaszkowej, kościół w Tyliczu, kościół Przemienienia w Krynicy, cerkwie: w Boguszy, Krynicy-Słotwinach, Binczarowej, Szczawniku i Miliku. 

Niemniej ciekawe są: murowany kościół i klasztor Sióstr Klarysek oraz Ołtarz Papieski w Starym Sączu, a także cmentarz żydowski i synagoga w Nowym Sączu.


 
Pobierz bezpłatną aplikację VisitMałopolska
 
Android
Apple iOS
Windows Phone
<
>