Pierwsze polskie uzdrowisko
Urocze, klimatyczne miasteczko już od XVII wieku znane było z siarczanowo-wapniowo-magnezowych leczniczych wód mineralnych. Wtedy też zaczęto wykorzystywać je do leczenia schorzeń narządów ruchu, reumatycznych i pourazowych.
Krzeszowice to pierwsze polskie uzdrowisko, obok Druskiennik, Iwonicza, Jaremczy, Lubnia, Nałęczowa, Rymanowa, Solca, Swoszowic, Truskawca, Worochty i Zaleszczyk, któremu w sposób formalny, rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 1922 roku, nadano status uzdrowiska użyteczności publicznej.
Chociaż już dzisiaj Krzeszowice uzdrowiskiem nie są (utraciły ten status formalnie z rokiem 1967), to nie oznacza, że przestały myśleć o prestiżowym statusie. Od jakiegoś czasu trwają starania i prace zmierzające do jego reaktywacji. Zwłaszcza, że pomimo braku uzdrowiskowego statusu, wykorzystanie surowców leczniczych ma tutaj miejsce nieprzerwanie, a tradycje uzdrowiskowe kontynuuje Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu „Krzeszowice”. Najstarszym zaś uzdrowiskowym zabytkiem Krzeszowic jest źródełko w murowanym domku „Zdrój Główny”.
Imponując magnackie siedziby
W Krzeszowicach swój pałac wybudowali Potoccy. Monumentalną siedzibę rodu wzniesiono w latach 1850-1857 na wzgórzu, a otoczono ją pięknym parkiem krajobrazowym. W czasie II wojny światowej posiadłość Potockich zajął generalny gubernator Hans Frank. Nie tylko ją przejął, ale także ograbił z najcenniejszych dzieł sztuki.
Kolejną perełkę architektoniczną, pałac Vauxhall, Krzeszowice zawdzięczają Izabeli Lubomirskiej. Wzniesiony w latach 1783-1789 jest dzisiaj najstarszym i najcenniejszym zachowanym zabytkiem Krzeszowic. Niegdyś zwany był Foxalem lub Salonem, gdyż - stojąc w centrum parku zdrojowego - był ulubionym miejscem spotkań kuracjuszy.
Pomnik gladiatora na rynku – jedyny taki w Polsce
Ciekawostką i atrakcją Krzeszowic jest zdobiący rynek pomnik gladiatora z trójzębem w ręku i mieczem za pasem – to kopia posągu, który kiedyś stał przy pałacu Potockich. Krzeszowice są jedynym polskim miastem z pomnikiem gladiatora na rynku!
Muzeum Ziemi Krzeszowickiej
Jeśli chcecie poznać historią tej ziemi zajrzyjcie również do Muzeum Ziemi Krzeszowickiej. Będzie to niezwykła podróż w czasie, podczas której można poznać m.in. dzieje rodów Tęczyńskich i Potockich, zobaczyć makiety najciekawszych zabytków regionu, a także nieistniejącego już drewnianego kościoła pod wezwaniem Marcina w Krzeszowicach.
Do tego dawne meble, sprzęty kuchenne, obrazy oraz elementy stroju ludowego, pocztówki z historycznymi widokami, dokumenty, postacie ważne dla historii regionu. We wnętrzu stojącej nieopodal stodoły prezentowane są zaś narzędzia rolnicze i gospodarskie oraz zabytkowy sprzęt górniczy.
Puszcza Dulowska – co żyje w prastarej kniei
Z Krzeszowic bardzo blisko już do Puszczy Dulowskiej – poprzecinanej drogami i ścieżkami leśnymi, pozostałości prastarej dzikiej kniei rozciągającej się w średniowieczu między Krakowem a Przemszą, gwarantującej obcowanie z dziką naturą. Oprócz łosia, żerują tutaj jelenie, sarny i dziki. Z ptactwa – bocian czarny, cietrzewie, czajki, derkacze, krogulce, myszołowy, jastrzębie gołębiarze. Największą jej osobliwością był jednak żółw błotny widziany tutaj w latach 70. XX wieku. Żyje tu również minóg strumieniowy, traszka górska, czy też bóbr.
Potok Chechło dzieli puszczę na dwie części: północna – Las Dulowski – jest piaszczysta i sucha, południowa – Las Bagno oraz Las Rudno – jest podmokła i zatorfiona. Na jej wyżej położonych fragmentach na wapiennym podłożu rośnie buczyna karpacka.
Mały Wawel na nieczynnym wulkanie, czyli zamek Tenczyn w Rudnie
Przemierzając leśne ostępy nie sposób pominąć, położonego na południowym skraju Puszczy Dulowskiej, małego Wawelu. Zamek Tenczyn w Rudnie, bo o nim to mowa, w latach swojej świetności wyglądem i znaczeniem konkurował z Wawelem.
Malownicze ruiny były niegdyś jednym z największych zamków w Małopolsce, a jednocześnie największą z warowni tworzących dzisiaj Szlak Orlich Gniazd na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Imponujące ruiny wznoszą się na nieczynnym wulkanie.
Warownia obecnie przechodzi remonty i konserwacje, a części które już odrestaurowano i zabezpieczono można zwiedzać. Coraz więcej też się w nim dzieje – inscenizacje, rekonstrukcje, koncerty, wystawy, spektakle i pokazy. Z wieży południowej, zwanej Nawojową, roztacza się zapierający dech w piersiach widok obejmujący nie tylko Rów Krzeszowicki i okoliczne miejscowości, ale także Beskidy, a czasem nawet…Tatry!
Rezerwaty, skansen i sanktuarium
Puszcza Dulowska i zamek Tenczyn to tylko namiastka tego, co oferuje Tenczyński Park Krajobrazowy. Jego najatrakcyjniejsze tereny, udostępnione do zwiedzania, to rezerwaty przyrody: Zimny Dół, Dolina Mnikowska, Skała Kmity i Lipowiec.
W Babicach odnajdziemy nie tylko ruiny kolejnej średniowiecznej warowni, ale także malowniczy i pięknie zaranżowany – u jego podnóża – skansen budownictwa drewnianego Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie. To oczywiście nie wszystko – warto również zajrzeć do Sanktuarium Matki Boskiej Szkaplerznej w Czernej albo wybrać się nad zalew Chechło.
Idealne miejsce na niespieszne spacery i rowerowe eskapady
Warto również wspomnieć, że Puszcza Dulowska i położone wokół niej miejscowości – Dulowa, Wola Filipowska, Krzeszowice, Tenczynek, Rudno, Zalas, Nieporaz, Bolęcin, Trzebinia, Chrzanów, Młoszowa – to tereny idealnie nadające się na piesze i rowerowe eskapady.
⇒ Krzeszowice – Miękinia – Dolina Kamienic – Wola Filipowska – Puszcza Dulowska – Las Orlej – rezerwat przyrody Dolina Potoku Rudno – Dolina Sanki – Niedźwiedzia Góra – Krzeszowice
⇒ Psary – Karniowice – Dulowa – Puszcza Dulowska – Bolęcin
⇒ Zalew Chechło – Puszcza Dulowska – Zamek Tenczyn – Nielepice
⇒ Regulice – Nieporaz – Alwerina Studios – Puszcza Dulowska – Zamek Tenczyn
Koleją do Puszczy Dulowskiej i Krzeszowic
Do Krzeszowic i Puszczy Dulowskiej można wybrać się Kolejami Małopolskimi! Transport to ekologiczny, tani i szybki!
